Di tích Lịch sử - Văn hóa đền và chùa Bách Lẫm (còn có tên mỹ tự là Linh Long tự và đền vọng Đông Cuông), thuộc tổ 1, phường Yên Ninh, thành phố Yên Bái, tỉnh Yên Bái, ngay sát bờ sông Hồng. Di tích được phục dựng từ cuối thế kỷ XIX. Chùa thờ Tam Bảo, Đền thờ đức Mẫu Thượng Ngàn và Thần vệ quốc Hưng Đạo Vương. Việc thờ Mẫu bên cạnh thờ thần là đúng với quan niệm dân gian, Mẫu - tức là người mẹ của vũ trụ, là tối thượng thần chi phối tư duy của nhân loại, là hiện thân của sự kính trọng, là linh hồn của vũ trụ.

 Một góc quang cảnh đền và chùa Bách Lẫm

Do điều kiện địa hình miền núi nên ban đầu, đền và chùa được phục dựng bằng tre nứa và gỗ rừng là chính. Trải qua thời gian dài từ khi phục dựng dựng đến nay và 02 cuộc chiến tranh tàn phá, dáng vẻ nguyên sơ của Bách Lẫm đã có nhiều thay đổi. Đền và chùa từng được tu sửa và tôn tạo mở rộng lại nhiều lần (1970, 1980 … 2013, 2016) nhưng vẫn mang dáng dấp kiến trúc thời Nguyễn. Khi mới phục dựng, đền có diện tích khoảng 2.600m², hiện nay đền có diện tích khoảng hơn 6.000m².

Do ở vị trí thuận lợi nên năm 1721 (niên hiệu Bảo Thái), Bách Lẫm đã được chọn làm Trạm thứ Mười sáu, dọc tuyến lộ trình Thao Giang (sông Thao – sông Hồng, đoạn chảy qua Yên Bái) lên phía Bắc của các tướng lĩnh triều Lê. Sau này, đây là điểm án ngữ quan trọng cửa ngõ phía Nam của Yên Bái.

Trong lịch sử phát triển đền và chùa Bách Lẫm từng là cơ sở cách mạng trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở địa phương. Đây là nơi diễn ra nhiều hoạt động tuyên truyền vạch trần tội ác của thực dân Pháp, cổ vũ các tầng lớp nhân dân nổi dậy đấu tranh chống đế quốc, phong kiến góp phần giải phóng tỉnh Yên Bái. Tại đây, vào năm 1930, tổ chức Thanh niên đoàn đã xây dựng phong trào yêu nước chống Pháp trong thanh niên, học sinh. Thanh niên đoàn thường xuyên họp ở Gò Chùa và đền Bách Lẫm để đọc sách, báo, tài liệu cách mạng. Đặc biệt, ngày 30/4/1931, học sinh tiêu biểu đã treo cờ đỏ, búa liềm tại cổng trường tiểu học Pháp - Việt (địa điểm này, nay là chợ Ga Yên Bái), rải truyền đơn kêu gọi Nhân dân đứng lên đánh Pháp, giành độc lập tự do cho Tổ quốc.

Trải qua 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, đền và chùa Bách Lẫm đã bị hư hỏng nặng. Thể theo nguyện vọng của bà con phật tử địa phương, năm 1994, Ủy ban nhân dân tỉnh Yên Báiđã cho phép tôn tạo, xây dựng lại đền và chùa Bách Lẫm trên nền cũ, sau đó có sửa chữa tôn tạo nhỏ: Năm 2011, đường bờ kè sông Thao hoàn thành và đi vào sử dụng. Cũng trong năm 2011, nhà Chùa và bà con phật tử đã “cung” thầy Thích Trung Kính về nhập tự và trụ trì.Năm 2012, Đền dựng nhà khách bằng khung sắt sinh hoạt tạm. Năm 2013, được sự đồng ý của Chính quyền, nhà Chùa chuyển cổng từ đường Hồ Xuân Hương (Đoạn đối diện cổng chợ Bến Đò cũ) sang đường bờ kè, đồng thời xây kè tà ly đồi để chống sạt lở… để thuận lợi hơn cho các phật tử và bà con Nhân dân đến chiêm bái và vãn cảnh. Năm 2016, nhà Chùa khởi công xây dựng thêm tượng Phật Bà bằng đá trắng nguyên khối chuyển từ huyện Lục Yên, Yên Bái xuống chế tác, tượng Phật Bà đứng trên đài sen, cao tầm 8m, cả chân đế dự kiến cao 12m (hiện chưa hoàn thành). Hiện nay, nhà Chùa đã xin quy hoạch, khi nào thuận lợi sẽ xây dựng quy cũ hơn, cũng như xây thêm nhà lục giác, xây cung Tam Bảo và Cung thờ Mẫu. Các nhân vật được thờ tự trong Đền: Thờ Tam Bảo, Đức Phật Bà, Mẫu Thượng ngàn và Thần vệ quốc Hưng Đạo Vương.

Với những đóng góp cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc từ khi lập Đền đến nay, cũng như định hướng giúp cho các phật tử sốngthiện lành. Ngày 21/5/2012, UBND tỉnh Yên Bái ban hành Quyết định số 536/QĐ-UBND công nhận đền và chùa Bách Lẫmlà Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp tỉnh.

Đào Hạnh (Ban Tuyên giáo Thành ủy)